Γιατί διαβάζουμε;

1η απάντηση

ΒΙΒΛΙΟΛΕΣΧΗ

Ο παράδεισος είναι μια παραλία γεμάτη ανθρώπους και ιστορίες. Άλλοι πνίγονται στα ρηχά, αλλοι κολυμπάνε στα βαθιά κι άλλοι λιάζονται κρυφακούγοντας. Λόρενς Γκάσλοου

Τρίτη, 14 Απριλίου 2009

Γιατί διαβάζουμε;

Αντιγράφω από το κείμενο του Δημοσθένη Κούρτοβικ στα Νέα του Σαββάτου 11/4/2009

"....Οι άνθρωποι σήμερα διαβάζουν για έναν σωρό λόγους, όχι όμως για εκείνους που η αθωότητα ή η αφέλεια προηγούμενων εποχών είχαν αναγορεύσει σε σκοπό της ανάγνωσης: την καλλιέργεια του πνεύματος και την ανάταση της ψυχής. Θα μου πείτε ότι αυτό ήταν κάτι πολύ γενικόλογο και θα έχετε δίκιο. Ακριβώς, όμως, η γενικολογία της περιγραφής του σκοπού μαρτυρεί την πελώρια σημασία που δινόταν άλλοτε στο διάβασμα. Η ανάγνωση ήταν προϋπόθεση για τη γενική βελτίωση του ανθρώπου και της κοινωνίας, ο δείκτης της ποιότητας ενός πολιτισμού.

Σήμερα, με τον κατακερματισμό των κοινωνιών σε ομάδες

«ταυτοτήτων», έχουν κατακερματιστεί και οι λειτουργίες της ανάγνωσης. Συγγραφείς, εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, ιστότοποι ειδικεύονται ολοένα περισσότερο στην παραγωγή και τη διακίνηση κειμένων που απευθύνονται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, σε κάποια από αυτές τις ομάδες, κείμενα σχεδιασμένα έτσι ώστε να κωδικοποιούν, να μεγεθύνουν και, συνειδητά ή όχι, να απολυτοποιούν την ιδιαιτερότητα της μιας ή της άλλης. ΄Εχουμε, έτσι, βιβλία οικολογικής ευαισθησίας, βιβλία εθνοτικής ευαισθησίας, βιβλία γκέι, λεσβιακής και τρανσέξουαλ ευαισθησίας, βιβλία εσωτεριστικής ευαισθησίας κ.λπ. κ.λπ, ώστε φτάνουμε στη μεγαλύτερη από όλες αυτές τις κατηγορίες, που δεν είναι άλλη από τα βιβλία γυναικείας ευαισθησίας. Η ειδοποιός διαφορά τέτοιων βιβλίων από τις παραδοσιακές κατηγορίες ειδικών εκδόσεων, όπως π.χ. τα τεχνικά εγχειρίδια ή οι οδηγοί μαγειρικής, είναι ότι δεν αφορούν μια επιμέρους δραστηριότητα, ιδιότητα ή ενδιαφέρον του υποψήφιου αναγνώστη, αλλά τη συγκρότηση (πραγματική, υποθετική ή επιθυμητή) ολόκληρης της συνείδησής του. Είναι βιβλία που φιλοδοξούν να εκφράσουν μια «ταυτότητα».

Αλλά μπορεί να δυσπιστήσει κάποιος σ΄ αυτή την ταξινόμηση, επειδή αισθάνεται πως αφήνει έξω μεγάλες κατηγορίες βιβλίου. Ας δούμε, λοιπόν, το φαινόμενο από μια άλλη οπτική γωνία, που προσφέρει μια πανοραμικότερη εικόνα. Αντί για ταυτοτικές ομάδες, ας παρατηρήσουμε την ατομική αναγνωστική συμπεριφορά.

Γιατί διαβάζουμε σήμερα (βιβλία ή οποιουδήποτε άλλου είδους κείμενα); ΄Ενας στόχος είναι η ενημέρωση, δηλαδή η τεχνική μορφή της γνώσης. ΄Ενας δεύτερος η διασκέδαση, συνήθως με την έννοια του χαβαλέ ή του σκοτώματος της ώρας. ΄Ενας τρίτος η αναζήτηση συμβουλών επιτυχίας ή ευτυχίας, που παρέχονται από ειδικούς ή «ειδικούς» με την αύρα ενός γκουρού (σ΄ αυτούς περιλαμβάνονται και οι στρατιές των λογοτεχνών της παραμυθίας, που πρότυπό τους, έστω και ανομολόγητο ή ασύνειδο, είναι ο Κοέλιο). ΄Ενας τέταρτος η αυτοεπιβεβαίωσή μας, μέσα από τη θετική παρουσίαση της επιμέρους κοινότητας (σεξουαλικής, αθλητικής κ.λπ.) της οποίας είμαστε μέλη. Υπάρχουν και άλλα αναγνωστικά κίνητρα. Ψάξτε το όμως μόνοι σας και θα διαπιστώσετε ότι η συντριπτική πλειονότητα των αναγνωστικών πράξεων σήμερα ανήκουν σε μία από αυτές τις τέσσερις κατηγορίες. Οι οποίες μάλιστα σπάνια συνδυάζονται, έχουν όμως κάτι κοινό: την εργαλειακή αντιμετώπιση της ανάγνωσης, την αναγωγή της σε μια εντελώς συγκεκριμένη δράση με άμεσο αποτέλεσμα.

Αυτή η στάση διαχέεται ακόμα και σε πολλές από εκείνες τις ολοένα περιθωριακότερες αναγνωστικές ομάδες που θεωρούν ότι αντιστέκονται σε τέτοιες εξειδικευμένες λειτουργίες της ανάγνωσης και ότι διατηρούν την παράδοση του καλού βιβλίου στην ευγενέστερη μορφή της. Πάρτε για παράδειγμα τους εστέτ. Παλιότερα περιέγραφαν τους αναγνωστικούς προσανατολισμούς τους ως αναζήτηση του Ωραίου. Σήμερα τους περιγράφουν ως αναζήτηση της απόλαυσης. Η μετατόπιση είναι σημαδιακή: είναι η κίνηση από το βάθος (ένα κάποιο βάθος, τέλος πάντων) προς την επιφάνεια. ΄Ολοι μας, βέβαια, θέλουμε να απολαμβάνουμε τα βιβλία που διαβάζουμε. Η απόλαυση, όμως, είναι μια περιληπτική έκφραση για πολύ διαφορετικούς κυματισμούς της ψυχής μας, που η ανάλυση και η ερμηνεία τους μας οδηγούν στα βαθύτερα στρώματα του είναι μας- και, μέσω αυτών, στα βαθύτερα στρώματα του βιβλίου που τους προκάλεσε. Όταν η απόλαυση, ως σκοπός, παρουσιάζεται αποσυνδεμένη από αυτά τα βάθη, ο λεπταίσθητος αναγνώστης εξομοιώνεται με τον γκουρμέ ή, ακόμα χειρότερα, με τον ηδονοθήρα καταναλωτή που παρήγαγε η κουλτούρα του lifestyle.

.........Το ζήτημα, λοιπόν, είναι σήμερα αυτό που ήταν πάντοτε: η επίδραση της ανάγνωσης στη διαμόρφωση της συνείδησης και της ζωής των αναγνωστών. Αν το διάβασμα φαίνεται να μην έχει την πρωτεύουσα σημασία που είχε άλλοτε, δεν είναι επειδή οι άνθρωποι διαβάζουν λιγότερο, αλλά επειδή επηρεάζονται λιγότερο στη ζωή τους από αυτά που διαβάζουν..... "

Το πρόβλημα δεν είναι, λοιπόν, ότι δεν διαβάζουμε αλλά ότι δεν επηραζόμαστε από αυτά που διαβάζουμε. Έχουμε μετατρέψει το διάβασμα σε must του lifestyle. Διαβάζουμε γιατί αυτό επιβάλλει η κοινωνική μας θέση ως καλλιεργημένοι μικροαστοί, όπως περίπου γυμναζόμαστε από Απρίλιο εώς Ιούνιο για να βγούμε πιο σικ στις παραλίες. Η νέα μιντιακή κουλτούρα έχει οικειοποιηθεί το διαβασμα ως άλλοθι για τα σκουπίδια που μας σερβίρει καθημερινά μετατρέποντας το βιβλίο σε μέσο ανάδειξης μιας συγκεκριμένης"ταυτότητας" που χαρακτηρίζει δήθεν τα καλλιεργημένα άτομα με ευαισθησίες που αναζητούν σε αυτό την ψυχανάλυση, τη φυγή (αχ αυτό το ταξίδι είναι το απωθημένο μιας ολόκληρης γενιάς) ή τις πρακτικές συμβουλές σε επιμέρους θέματα. Η λειτουργία της αναγνωσης σήμερα όμως θα έπρεπε να παρέχει τα εργαλεία για την ερμηνεία αυτής της φρενίτιδας που ονομάζεται μεταβαλλόμενη πραγματικότητα και να προσφέρει μια καινούρια θέαση του κόσμου, όσο πομπώδες κι αν ακούγεται αυτό. Και πάνω απ' ολα να συμβάλλει στη διαμόρφωση της συνείδησης του ατόμου κτυπώντας τον δυνατά στο στομάχι.