Ποδήλατο: το μέλλον - Αυτοκίνητο: Τέλος εποχής;

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 11 Ιανουαρίου 2009  (εδώ)

Τέλος εποχής

Υπεύθυνος: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

Του ΓΚΟΥΙΝΤΟ ΒΙΑΛΕ

Το αυτοκίνητο κυριάρχησε στην οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική εξέλιξη του προηγούμενου αιώνα: τοπία ήδη σημαδεμένα από οδογέφυρες, μεταφορές από ασφαλτοστρωμένους δρόμους, βενζινάδικα· ζωή στις πόλεις που την περνάμε με τους νεκρούς χρόνους και τη μοναξιά που επιβάλλει η κυκλοφοριακή συμφόρηση· αέρας μολυσμένος από τα καυσαέρια των εξατμίσεων και από το θόρυβο των κινητήρων και τη φασαρία των κλάξον· υγεία απειλούμενη από την ατμοσφαιρική ρύπανση και από τα οδικά ατυχήματα· δημοτικοί προϋπολογισμοί στα όρια της χρεοκοπίας, εξαιτίας της διαχείρισης της κυκλοφορίας και των υπηρεσιών δημόσιας μεταφοράς που έχουν παγιδευτεί από σταθμευμένα ή κινούμενα αυτοκίνητα· οικογενειακοί προϋπολογισμοί καταξοδεμένοι για να διατηρούνται ένα, δύο ή τρία αυτοκίνητα.

Το αυτοκίνητο έχει διεισδύσει ακόμη και μέσα στο ατομικό και συλλογικό φαντασιακό και συνεχίζει να είναι το αντικείμενο των πόθων εκείνων που ήδη το κατέχουν, εκείνων που δεν το απέκτησαν ακόμα και εκείνων που δεν θα μπορέσουν ποτέ να το αποκτήσουν· από τον Πρώτο ώς τον Τέταρτο Κόσμο. Επειδή υλοποιεί ένα όνειρο παλαιό όσο και ο κόσμος: να μην είσαι πλέον υπηρέτης αλλά
βασιλιάς.

*Το αυτοκίνητο, όμως, έβαλε τη σφραγίδα του και στην οργάνωση της εργασίας του προηγούμενου αιώνα (διόλου τυχαία αυτή αποκλήθηκε φορντισμός) και σε όλες τις κοινωνικές και πολιτικές δομές που ο φορντισμός παρήγαγε άμεσα ή κατέστησε έμμεσα δυνατές: ανειδίκευτη και κατακερματισμένη εργασία, διαχωρισμός εκτέλεσης, διεύθυνσης και ελέγχου, πλήρης απασχόληση, υψηλοί (ή σχεδόν υψηλοί) μισθοί και μαζική κατανάλωση, κράτος πρόνοιας και διεύρυνση των δημόσιων δαπανών. Και έπειτα, υπερτροφία των τομέων που συνδέονται με την παραγωγή του (σιδηρουργία, μηχανική, ηλεκτρονική, βιομηχανία ελαστικών κ.λπ.) και της πετρελαϊκής βιομηχανίας (έρευνες του υπεδάφους, άντληση, ναυσιπλοΐα και ναυπηγική, διύλιση κ.λπ.). Εξαιτίας όλων αυτών των διασυνδέσεων, το αυτοκίνητο κινδυνεύει να είναι το εμπόδιο στην αναγκαία μετάβαση προς έναν κόσμο ο οποίος πρέπει να τα βγάλει πέρα χωρίς ορυκτά καύσιμα.

*Λέμε εμπόδιο επειδή από την πλευρά της κατανάλωσης το αυτοκίνητο έχει από καιρό πάψει να είναι ένας παράγοντας ανάπτυξης της κινητικότητας. Από λύση έχει γίνει το κύριο πρόβλημα. Από υπόσχεση ελευθερίας έχει γίνει εμπόδιο: κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική ρύπανση, αβάσταχτα κόστη. Πρόκειται για ένα γρίφο μπροστά στον οποίο εποχούμενοι

και αρμόδιοι δεν κατορθώνουν να βγάλουν άκρη, επειδή δεν έχουν το θάρρος, την κουλτούρα ή την ικανότητα να «αρπάξουν τον ταύρο από τα κέρατα». Επειδή ο «ταύρος» δεν είναι η κυκλοφοριακή συμφόρηση ή η ποιότητα του αέρα ή η έλλειψη θέσεων για παρκάρισμα ή το μέγεθος των δρόμων, αλλά ο πολλαπλασιασμός των οχημάτων, τα οποία κλέβουν χώρο από τη ζωή και την κοινωνικότητα και τα οποία, ακόμη και στον χρονικό ορίζοντα μιας διορατικής πολιτικής, θα συνεχίσουν να κινούνται με πετρέλαιο ή με παράγωγα των ορυκτών καυσίμων.

*Για να κινηθεί ένας στόλος αυτοκινήτων όπως ο τωρινός με υδρογόνο ή με ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από πυρηνικούς σταθμούς θα χρειαζόμασταν άλλους 5.000! Σήμερα στον κόσμο υπάρχουν λιγότεροι από 450! Και τα αυτοκίνητα θα συνεχίσουν να εκπέμπουν αέρια θερμοκηπίου και άλλες ουσίες, όχι μόνον από τις εξατμίσεις, τις οποίες όλοι βλέπουν, αλλά κυρίως από την τριβή δισεκατομμυρίων τροχών πάνω στους δρόμους, από τους δίσκους των φρένων και από τη σκόνη που διαρκώς παράγουν.

*Από την πλευρά της παραγωγής, το αυτοκίνητο, παρά το ότι συνεχίζει να απορροφά όλες σχεδόν τις καινοτομίες που θέτουν στη διάθεσή του η ηλεκτρονική, η τηλεματική, η χημεία, η φυσική, η μεταλλουργία, η ρομποτική και το ντιζάιν, έχει πάψει από καιρό να είναι κινητήρια δύναμη ανανέωσης. Εχει παραμείνει όμως με έναν υπερβολικά μεγάλο αριθμό εργαζομένων, απασχολούμενων στην παραγωγή και στις συναφείς δραστηριότητες, τον οποίο ο αγώνας δρόμου των μετεγκαταστάσεων μόνον εν μέρει μπόρεσε να μειώσει. Και με έναν πολύ μικρό αριθμό αυτοκινητοβιομηχανιών, οι οποίες δεν κατορθώνουν πλέον να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους και οι οποίες σήμερα αντιπροσωπεύουν μιαν απειλή για τη σταθερότητα του συστήματος, μεγαλύτερη και από εκείνη που προκλήθηκε από τα ελλείμματα των τραπεζών, των ασφαλιστικών εταιρειών και των διάφορων χρηματοπιστωτικών θεσμών.

*Ετσι σήμερα σε όλο τον κόσμο η αυτοκινητοβιομηχανία ζητάει από τους προϋπολογισμούς των κρατών, και μέσω αυτών από τους φορολογούμενους πολίτες, μια εισφορά προκειμένου να χρηματοδοτήσει έναν κύκλο εργασιών, τον οποίο ο πολίτης-καταναλωτής δεν είναι πλέον σε θέση να εγγυηθεί με τις αγορές του. Είναι λογικό να ικανοποιηθούν αυτές οι αξιώσεις;

Οχι. Το αυτοκίνητο είναι ήδη ένα πηγάδι χωρίς πάτο και το να ρίχνουμε μέσα του όλο και περισσότερους πόρους δεν συμβάλλει ούτε στη διάσωση της απασχόλησης, ούτε στην προώθηση της ανανέωσης, ούτε στη βελτίωση της ζωής στις πόλεις. Επειδή τα αυτοκίνητα είναι ήδη πάρα πολλά. Η επιφάνεια της γης και ο χώρος των πόλεων δεν επαρκούν πλέον για να τα φιλοξενούν και να τους παρέχουν αυτοκινητοδρόμους και καύσιμα. Τα ιδιωτικά εισοδήματα και οι δημόσιοι προϋπολογισμοί είναι όλο και λιγότερο σε θέση να καλύπτουν τα κόστη τους.

*Κυρίως όμως οι δαπάνες των οικογενειών και των κρατών, που διοχετεύονται για να υποστηριχθεί η αυτοκινητοβιομηχανία, αφαιρούν πόρους από τις εναλλακτικές χρήσεις που θα 'πρεπε να εγγυηθούν τη μετάβαση στη μετα-πετρελαϊκή εποχή.

Αφαιρούν πόρους από την ενεργειακή βιομηχανία που βασίζεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: ηλιακή, θερμική και αιολική ενέργεια, φωτοβολταϊκά πάρκα, γεωθερμία, διάχυση της συμπαραγωγής και κατασκευή ενεργειακών κτιρίων (είναι όλες τους πηγές νέων θέσεων απασχόλησης και τεχνολογικές λύσεις εναλλακτικές προς τις δραστηριότητες που σήμερα μονοπωλεί η αυτοκινητοβιομηχανία).

*Το να σκεφτόμαστε ότι μια παρόμοια μετάβαση θα μπορούσε να ανατεθεί στο «αόρατο χέρι» της αγοράς, εξορκίζοντας μιαν άμεση παρέμβαση των δημόσιων εξουσιών, χωρίς να επενδύουμε στους κομβικούς τομείς της μετάβασης στη μετα-πετρελαϊκή εποχή τους πόρους που πρέπει να κινητοποιηθούν για να αντιμετωπιστεί η κρίση, είναι καθαρή ουτοπία ή επικίνδυνη ανευθυνότητα. Και ωστόσο τα επιτελεία του οικονομικού φιλελευθερισμού, με πρώτο τον «Economist», σταθερά προσηλωμένα στα δόγματά τους ακόμη και μπροστά στην παταγώδη κατάρρευση των αγορών, επαναλαμβάνουν ότι τα κίνητρα που προορίζονται για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας «στρεβλώνουν την αγορά».

*Μήπως όμως, μπροστά στην επερχόμενη καταστροφή, και για να μην καταποντιστούμε μαζί με την αυτοκινητοβιομηχανία, χρειαζόμαστε ακριβώς μια τέτοια «στρέβλωση»;