Η υπόθεση Πατσίφικο και η Εθνική Τράπεζα (1850)

Το κάψιμο του Ιούδα και οι μαυραγορίτες
Μ.Α.
ΤΑ ΝΕΑ, Παρασκευή 02 Δεκεμβρίου 2011

Εκούσιες απαγωγές, απαγορευμένα έθιμα και κομμένα χαρτονομίσματα διηγούνται την ιστορία ενός πιστωτικού ιδρύματος που «πατά» σε τρεις αιώνες

Ενα μεγαλοβδομαδιάτικο έθιμο - το κάψιμο του Ιούδα - ήταν αρκετό για να προκαλέσει μια από τις σοβαρότερες διπλωματικές κρίσεις που η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος κατάφερε να λύσει με κομψό τρόπο για τη χώρα και η οποία κατέχει κομβική θέση στην έκθεση - αφιέρωμα στα 170 χρόνια της τράπεζας.
Πρόκειται για την «υπόθεση Πατσίφικο». Η κυβέρνηση το 1849 είχε απαγορεύσει τη χρονιά εκείνη για πρώτη φορά το «κάψιμο του Εβραίου» ή του «Ιούδα», πασχαλινό έθιμο κατά το οποίο έκαιγαν αχυρένιο ομοίωμα. Με αφορμή την απαγόρευση αυτήν όχλος επιτέθηκε στον Εβραίο δον Πατσίφικο - έναν ισπανοεβραίο ή πορτογαλοεβραίο τυχοδιώκτη και τοκογλύφο που διετέλεσε και πρόξενος της Πορτογαλίας, αλλά παύθηκε λόγω καταχρήσεων - εισέβαλε στο σπίτι του και προξένησε καταστροφές.
Ο Πατσίφικο ζήτησε υπέρογκο ποσό ως αποζημίωση από το ελληνικό κράτος αλλά δεν ικανοποιήθηκε και τότε στράφηκε στη βρετανική κυβέρνηση. Η υπέρμετρη αντίδραση της Βρετανίας, κορυφώθηκε με τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας από το Βρετανικό Ναυτικό το 1850 και την κατάσχεση ελληνικών πλοίων στο Αιγαίο, ώστε να αναγκαστεί η Ελλάδα να καταβάλει αποζημίωση. Η Εθνική Τράπεζα παρενέβη τότε, βρήκε χρήματα και μέσω διαπραγματεύσεων κατέβαλε ένα ελάχιστο ποσό για να λήξει το επεισόδιο.
«Οι διαδοχικές κρίσεις που πέρασε η Ελλάδα ήταν όλες εξωγενείς. Αρχιζαν όχι μόνο από τις δικές μας αδυναμίες, αλλά από κρίσεις ευρωπαϊκές ή παγκόσμιες ή από γεγονότα που προκαλούσαν οι προστάτιδες δυνάμεις», ανέφεραν στην πρώτη ξενάγηση στην έκθεση του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια και άλλων πολιτικών στελέχη του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας.
Η πρωτοπόρος όμως τράπεζα δεν βοήθησε μόνο σε τέτοιες δύσκολες -διπλωματικά - στιγμές, αλλά κι όταν η Ελλάδα αδυνατούσε να ξεπληρώσει τα δάνεια της Επανάστασης κι έβρισκε τις αγορές κλειστές. Τότε είχε σταθεί ως ο μόνος τροφοδότης του κράτους - είτε μέσω δανείων είτε μέσω ανοιχτών λογαριασμών - επειδή ήταν εύρωστη και αξιόπιστη, όπως αποδεικνύουν τα ντοκουμέντα της έκθεσης.
Ντεμπούτο ενώπιον του κοινού κάνουν κομμένα χαρτονομίσματα από διαφορετικές ιστορικές στιγμές: τα διχοτομημένα χαρτονομίσματα μετά το αναγκαστικό δάνειο του 1922. Το μισό κυκλοφορούσε για το μισό της αναγραφόμενης αξίας και ήταν γνωστό ως «Σταύροι» επειδή απεικόνιζε τον πρώτο διοικητή της τράπεζας Γεώργιο Σταύρου. Τα κομμένα χαρτονομίσματα μετά το δάνειο του 1926 από τα οποία κόπηκε το ένα τέταρτο, αλλά και τα φθαρμένα που η τράπεζα αντάλλασσε έναντι ποσοστού της αξίας τους.
Στις καλές στιγμές της έκθεσης ανήκει η παρουσίαση των παλιών γραφομηχανών, των τηλεφωνικών κέντρων, αλλά κι ενός παλιού ηλεκτρονικού υπολογιστή που δείχνουν την εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως την υιοθέτησε η τράπεζα, η οποία εφάρμοσε πρώτη το 1950 συστήματα πληροφορικής.
Η ιστορία δε, συνεχίζεται μέσα από τα 100.000 και πλέον πιστοποιητικά - εν είδει ταυτότητας - των προσφύγων του 1922, κατάστιχα και κείμενα που αφορούν την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, από τα εντυπωσιακά σχέδια που κατήρτησε η «Επιτροπή Γενικών Ζητημάτων» το 1941 για τις μελέτες ανάπτυξης της χώρας μετά τον πόλεμο - οι οποίες περιλαμβάνουν ακόμη και αποξηραντικά έργα.
Ειδικό κεφάλαιο καταλαμβάνει η «Μάχη των χρεογράφων», η μάχη δηλαδή που έδωσαν οι εργαζόμενοι για να μην ξεπουληθεί το χαρτοφυλάκιο της Εθνικής Τράπεζας σε μαυραγορίτες την περίοδο της Κατοχής. Μάλιστα σύμφωνα με σχέδιο που είχε καταστρωθεί σε γιάφκα, οι δύο υπάλληλοι που ήταν υπεύθυνοι για τα κλειδιά του θησαυροφυλακίου δέχθηκαν να απαχθούν εκουσίως.